Çocuk teslimi, geçmişten günümüze pek çok noktada eleştirilen bir konu olmuştur. Zira çocuk teslimine ilişkin düzenlemeler İcra İflas Kanunu’nda yer almakta olup çocuğun metalaştırılması söz konusudur. Gerek iç hukuk düzenine gerekse uluslararası düzenlemelerde ve benimsenen ilkelerle taban tabana zıt bir uygulamadır. Bu uygulama gerek Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, gerek Türk Medeni Kanunu gerekse Çocuk Koruma Kanunu’nda düzenlenen “çocuğun üstün yararı” ilkesine alenen aykırılık teşkil etmektedir. Bu düzenleme ile çocuk bir eşyadan farksız olmakta ve çocuğun üzerindeki velayet hakkı sanki mülkiyet hakkıyla eşdeğermişçesine kişilik hakları ihlal edilmektedir. Çocuk olayın şiddetine ve çekişmenin boyutuna göre ağır ve çoğu zaman telafisi mümkün olmayan travmalar yaşamaktadır. Bu ve başkaca pek çok nedenden ötürü kanunda yer alan bu düzenleme “24/11/2021 tarihinde “İcra ve İflas Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile değişikliğe uğramıştır. Bu kanun değişikliği ile çocuğun manevi ve psikolojik yönden menfaati gözetilerek insan haklarına uygun bir düzenlemeye gidilmiştir. Kanun maddesinde yapılan değişiklikle birlikte çocuğun teslimi hususunda şu düzenlemeler ön görülmüştür:
Görevli ve Yetkili birim Neresidir?
Görev ve yetki hususu 41/A maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre çocuk teslimine ve çocukla kişisel ilişki kurulmasına dair mahkeme tarafından verilen bir tedbir kararı veya ilam var ise bu kararlar çocuğun üstün yararı gözetilerek Adalet bakanlığı tarafından kurulan çocuğun yerleşim yeri adli destek ve mağdur hizmetleri müdürlüklerince yerine getirilir.
Kimler Görevlendirilir?
Müdürlüklerde müdür, yeteri kadar müdür yardımcısı ve personel ile psikolog, pedagog ve sosyal çalışmacı Adalet Bakanlığı tarafından görevlendirilir. Müdürlük bulunmayan yerlerde bu Kısım kapsamında yer alan görevler, Adalet Bakanlığınca belirlenen hukuk mahkemeleri yazı işleri müdürlüğü tarafından yerine getirilir. İlam ve tedbir kararları müdürlük tarafından görevlendirilen psikolog, pedagog, sosyal çalışmacı, çocuk gelişimci ve rehber öğretmen gibi uzmanlar, uzmanın bulunmadığı yerlerde ise öğretmen marifetiyle yerine getirilir. İlam ve tedbir kararlarını yerine getirmek için müdürlüğün talebi üzerine, valilikler tarafından kamu kurum ve kuruluşlarında görevli, beşinci fıkrada belirtilen uzmanların yer aldığı bir görevli listesi oluşturulur. Bu uzmanların yeterli sayıda olmaması hâlinde öğretmenler de listeye dâhil edilir. Bu listede yer alan uzman ve öğretmenlerin görev yapacakları yer ve tarihler müdürlükler tarafından belirlenir.
Teslim Süreci Nasıldır?
Bu süreç kanun değişikliğinin 41/B maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre çocuk teslimine dair verilen ilam ve kararlar ilgilisi tarafından rıza ile yerine getirilmez ise hak sahibi, ilam ve tedbir kararının gereğinin yerine getirilmesi için müdürlüğe veyahut müdürlüğün olmadığı yerlerde kanunda belirtilen mercilere başvurabilir. Eğer müdürlük, yükümlü ile irtibata geçerek çocuk teslimi yapılacak yeri ve gününü bildirir. Bildirim yapılması ve irtibat kurulamaması halleri tutanak altına alınır. Yükümlüyle irtibata geçilememesi ve yükümlülüğünü yerine getirmekte diretmesi halinde yükümlüye teslim emri gönderilir. Müdürlüğün belirlediği yere getirilen veya yükümlünün haklı mazereti nedeniyle müdürlükçe alınan çocuk hak sahibine teslim edilir. Yükümlü kanun hükmü gereğince çocuğu teslim etmezse çocuk nerede bulunursa bulunsun yükümlüden alınarak hak sahibine teslim edilir. Bu durumda kolluktan yardım istenebileceği gibi kolluk zor kullanmaya ilişkin talepleri de yerine getirir. Hak sahibine çocuk teslimi gerçekleştirildikten sonra yükümlü haksız sebeple çocuğu tekrar alırsa bu kimseyle yeniden irtibata geçilmeksizin ve teslim emri düzenlemeksizin çocuk nerede bulunursa bulunsun hak sahibine teslim edilecektir.
Çocukla kişisel ilişki kurulmasına dair ilam veya tedbir kararlarının yerine getirilmesi uygulanır?
Tedbir kararlarının yerine getirilmesi hususu kanun değişikliğinin 41/C maddesinde düzenlenmiştir. Çocukla kişisel ilişki kurulmasına yönelik ilam ve tedbir kararları yükümlüsü tarafından yerine getirilmez ise ilam ve tedbir kararın yerine getirilmesi müdürlükten istenebilir. Çocukla kişisel ilişki kurulmasına yönelik yükümlü olan taraf hakkında teslim emri düzenlenir. Bu emirde:
- İlam veya tedbir kararında veyahut müdürlükçe belirlenen gün, saat ve yerde çocuğu hak sahibine teslim etmek zorunda olduğu,
- Çocuğu teslimini gerçekleştirememesi için haklı bir sebep var ise bunu daha önceden müdürlüğe bildirmesi ve çocuğun müdürlükçe alınmasını talep etmesi gerektiği,
- Emrin gereğinin yerine getirilmemesi durumunda disiplin hapsi ile cezalandırılacağı,
- Yerleşim yeri ve iletişim bilgilerindeki değişikliği müdürlüğe bildirmek zorunda olduğu,
- Müdürlükçe yapılan iş ve işlemlere karşı öğrenme ve tebliği tarihinden itibaren 1 hafta içinde, işlemi yapan müdürlüğün bulunduğu aile mahkemesine şikayette bulunabileceği bildirilir.
Hak sahibine teslim gerçekleştirilirken; ilam veya tedbir kararında belirtilen süre içerisinde çocuğu geri getirmek zorunda olduğu, eğer getirmezse ve mazeret bildirmeksizin geç getirirse disiplin hapsiyle cezalandırılacağı ve hakkında suç duyurusunda bulunulacağı tutanak altına alınarak tebliğ edilir.
Hak sahibi tarafından çocuğun teslimi, yükümlünün belirlediği yer ve kişiden kaynaklı olarak gerçekleştirilemiyorsa çocuk hak sahibine bırakılır. Bu da olmazsa çocuk geçici olarak aile ve sosyal hizmetler il müdürlüğünde geçici olarak barınır.
Hak sahibi, emrin tebliğinden sonra teslim saatinden 48 saat önce çocuğu teslim alacağını müdürlüğe bildirmelidir. Bildirdiği taktirde gelmez ve bu durum mazeret olmaksızın arda arda 2 kez veya bir yılda 3 kez gerçekleşirse dosyanın işlemden kaldırılmasına ve teslim emrinin hükümsüz kalmasına karar verilir. Hak sahibi bildirimde bulunmaz veya gelemeyeceğini bildirirse; yükümlüye, çocuğu getirmek zorunda olmadığı bildirilir. Ayrıca teslim emrinin tebliğinden sonraki dönemlerde; yükümlü, e az 1 yıl boyunca emrin gereğini yerine getirirse ve mahkeme kararına uygun davranacağını taahhüt ederse dosyanın işlemden kaldırılmasına ve emrin hükümsüz kalmasına karar verilir.
Çocuğun yerleşim yerinin değişmesi durumunda dosya resen ilgili müdürlüğe gönderilerek yeni teslim yeri yükümlüye bildirilir, teslim yeri hakkındaki değişiklikler de ayrıca bildirilir.
Teslim Yerinin Belirlenmesi
Teslim yerleri müdürlük tarafından belirlenir ayrıca müdürlüğün talebi üzerine valilik ve belediye tarafından teslim yeri için araç tahsisi sağlanır.
Çocuk Teslimi ve Çocukla Kişisel İlişki Kurulmasına Dair İlam veya Tedbir Kararlarının yerine Getirilmesine Muhalefet
Çocuk teslimine dair ilam veya tedbir kararlarının yerine getirilmesine ilişkin teslim emrine aykırı hareket edenler ile emrin gereğinin yerine getirilmesini engelleyenler, bir ay içinde yapılacak şikâyet üzerine, fiil suç teşkil etse dahi, üç aya kadar disiplin hapsi ile cezalandırılır.
NOT: Tarafımız sormak istediğiniz hususları Avukata Sor kısmımızdan sorabilirsiniz. Karal Hukuk Bürosu olarak İstanbul Büyükçekmece merkezli ofisimizde alanında uzman kadromuz ile sizlere hizmet vermekteyiz. İletişime geçmek için Karal Hukuk Bürosunun iletişim sayfasını kontrol edebilirsiniz.